State Intervention, Economic Planning and Import Substituting Industrialisation : The Experience of the Less Developed Countries

Date

1981

Author

Nixson, Frederick I.

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

14
views

12
downloads

Cite This

DEVLET MÜDAHALESİ, İKTİSADİ PLANLAMA VE İTHAL İKAMECİ SANAYİLEŞME: AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN DENEYİMİ Bu yazıda ithal ikameci sanayileşme (İİS) deneyiminin başlıca özellikleri ile, sanayileşme sürecinde devlet müdahalesinin kapsam ve niteliği arasın daki ilişkiler araştırılmaktadır. Az gelişmiş ülkeler (AGÜ)'deki devlet müdahaleleri, şu kategoriler al tında toplanabilir: (1) Mal ve hizmet üretimi için kamu teşebbüslerinin oluş turulması, (2) Doğrudan idari kontrollar, (3) Sınai kapasitenin oluşturulması ile doğrudan ilişkili ve piyasa mekanizması aracılığı ile çalışan politikalar, (4) Dış ticaret kanalı ile etkiyen politıkalar-kontrollar, ya da fiyat mekaniz ması ile etkiyenler ve (5) İktisadi planlama. İktisadi planlamanın tanımı, kapsamı, içeriği ve uygulaması, Üçüncü Dünya'da çok değişik görünümler alır. Planlama, AGÜ'de genel olarak yol gösterici nitelikte olmuş ve uygulamadan beklenen yararların pek çoğu sağ lanamamıştır. Bu başarısızlığın nedenlerini kavramak için, olayın siyasal bo yutu incelenmelidir. AGÜ'de devlet müdahalesine yol açan gerçek faktörleri tümüyle açıklamak için, özellikle sömürgecilik-sonrası aşamanın devleti'ne ilişkin bir teoriye ihtiyaç duyulmaktadır. Piyasaya dayanan (market-based) bir ÎÎS'ye yöneltilen neoklasik eleş tirilerin haklı yanları çoktur, ne var ki çoğu kez akıl dışı bulunan bu poli tikaların cehalet, rüşvetçilik, vb. nedenlerle değil, sınıfsal güçlerin ve grup çıkarlarının özel bir dengesi ile oluştuğu düşünülürse, açıklanamıyan pek çok olay açıklanabilir duruma gelir. Yazarın değerlendirmesi, ÎİS'nin ulaş tığı ve olumsuz olarak nitelenen sonuçlara, devletin aşırı müdahalesi do layısiyle değil, bu müdahalelerin genel kabul gören ekonomik gelişme norm ları ile uyumsuz amaçlara yönelmesi dolayısiyle varıldığıdır. Yazının daha sonraki kısımlarında İİS deneyiminin üç ayrı yönü irde lenmektedir : 1. İİS ve gelir bölüşümü: AGÜ'de İİS süreci, çoğu kez, ithal mallarının benzerlerinin üretimi biçiminde olmuş, gelir bölüşümü (talep yapısını etki leyerek) imalat sanayiindeki sermaye/hasıla oranını makro düzeyde belirle miştir. Bu süreçte çok uluslu şirketlerin, yurtiçi üretimin geliştirilmesi ile ilgili hükümet tercihlerinin ve geriye doğru bağlantı etkisinin işlememesi, buna karşılık üretim yapısında zamansız bir genişleme sağlanmasının önemli rolleri vardır. Burada vurgulanmak istenen, piyasaya dayanan İİS stratejisi izleyen hükümetlerin gelir bölüşümü ve bununla birleşik olarak ortaya çıkan talep yapısını çoğunlukla veri olarak almaları ve sanayileşmeyi bu temel üzerinde teşvik etmeleridir. 2. İİS ve ödemeler dengesi: AGÜ'in pek çoğunda uygulanan İİS, bek lenenlerin aksine, döviz tasarrufu sağlamamakta ve ödemeler dengesi dar boğazını gidermemektedir. Söz konusu olguyu açıklamak için ileri sürülen görüşlerin bu yazı açısından temel önemde olanları, (i) farklı ithal ikamesi faaliyetlerinin ithal gereklerinin de farklı oluşu, (ii) İİS sürecine katılan çok uluslu şirketlerin faaliyetiyle oluşan gelir ve sermaye transferleri, (iiiî İİS sürecinde tipik olarak karşılaşılan ve yüksek ithalât eğilimli grup ve sek törleri destekleyen gelir yeniden-bölüşümü, (iv) İİS rejiminin ihracat aleyhine işlemesidir. (Bu son noktada serbest ticaret modelinin de fazla bir şey ba şarması olası değildir). 3. İİS ve sanayi sektörünün yapısı: İİS'nin düzenli bir dönüşüm geçi rerek nihai aşamada yurtiçinde bir sermaye malları sanayiinin oluşması güçtür. Brezilya, Meksika, Hindistan ve Arjantin gibi ülkelerin deneyimle rinden elde edilen sonuçlar, şu ya da bu biçimde doğrudan hükümet ka tılması olmadan anılan sanayiin kurulamadığını göstermektedir. Bu tür ka tılma, İİS'de de var olmakla birlikte, İİS sonrası sanayileşme modeli için kritik önem taşır. Piyasaya dayanan İİS'nin atılım gücünü yitirmesi, bu sü recin aslında kendi kendini tüketen bir süreç olduğunu, İİS'nin bazı özellik lerini taşısa da nitel olarak İİS'den farklı bir süreçle aşılması gerektiğini düşündürmektedir. Planlı bir sanayileşme stratejisinin piyasaya dayanan İİS stratejisinin şe killendirdiği sınai yapı ve bileşimden çok farklı sonuçlar vereceğini ileri sürmek, totolojiktir. Planlı bir stratejinin üç temel unsuru tanımlanabilir: (i) tarımsal ve sınai gelişme arasındaki ilişki, (ii) imalât sanayii ürünleri ihracatı ve (iii) muhtemelen yöresel bazda olmak üzere, yerel sermaye mal lan sanayilerinin kurulması. Böyle bir stratejinin bir AGÜ'de etkin bir bi çimde uygulanabilmesi için gerek, ama yeter olma3ran şart, ülke içinde köklü siyasal değişmedir.

URI

https://hdl.handle.net/11511/109815

Collections

Department of Economics, Article