Date

1995

Author

Onaran , Korkut

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

304
views

124
downloads

Cite This

Amerika Birleşik Devletlerinde çevrenin estetiğine ilişkin yasal çerçevenin yakın tarihini gözden geçirdiğimizde, farklı gelişmeler göze çarpmaktadır. Estetik nedenlerin öne sürüldüğü koruma yasaları hem sayısal olarak artmış, hem de içerikleri karmaşıklaşmıştır. Çevrenin korunmasını isteyen toplumsal irade güç kazanmakta ve kendini daha geniş tabanlarda dile getirmektedir. Ayrıca mahkemelerin kullandığı 'kamu yararı' kavramı genişletilmektedir. Özellikle 1956 yılında yer alan Berman-Parkcr duruşmasından sonra 'estetik kaygı'nın, yönetimlerin özel mülk üstündeki yapılaşmaların kısıtlanmasında, tek başına yeterli bir dayanak olduğu görüşü çok sayıda yargıç tarafından benimsenmiştir. Öte yandan, estetikle ilgili söz konusu yasa ve yönetmeliklerin anayasallığı sorgulandığında, 1956 yılından sonra bile, yargıçların bu yönetmelikleri kamu güvenliği ya da mali gereklilik gibi ikincil nedenlere başvurarak savunabildiklerini izliyoruz. Bazı duruşmalarda, yönetmeliklerde yer alan estetikle ilgili kuralların görgül doğruluklarının bile ispatlanmaya çalışıldığını, bunun için de bazen bilirkişilere danışıldığını izlemekteyiz. Gerek estetik kuralların ikincil bazı başka kaygılara dayanılarak savunulmasında, gerekse de bu kuralların doğruluklarının ispatlanmaya çalışılmasında sorunlar ve adaletsizlikler bulunduğu öne sürülcbilmektedir. Estetikle ilgili koruma yasaları, toplu olarak hissedilen bazı duyguların sonucunda doğmuştur. Bu kurallar ancak söz konusu duyguların sağ duyuya aykırı olmayacak bir biçimde dile getirilmesiyle ve tartışılabilmesiyle savunulabilir ve bu kurallar ancak bu yolla yasal dayanaklar elde edebilir. Bu çerçevede, çevrenin estetiğine ilişkin bazı kuramların gözden geçirilmesi mahkeme salonlarında estetikle ilgili yasaların makul bir biçimde nasıl savunulabileceği konusundaki tartışmaya ışık tutacaktır. Burada çeşitli estetik yaklaşımları tartışılmakta, karşılaştırılmakta ve mahkemelerde estetik değer yargılarının kullanımını artırmayı amaçlayan bir çerçeve açısından bu yaklaşımlar değerlendirilmektedir. Değerlendirmede başlıca iki ölçüt kullanılmıştır: (a) Söz konusu yaklaşımın öne sürdüğü estetik değer yargıları, çevrelerin korunması konusunda topluca hissedilen kaygıların ve duyguların dile getirilmesinde ne kadar yardımcı olabiliyor? (b) Bu yaklaşımların öne sürdüğü koruma çerçeveleri anayasallık açısından (eşit muamele, tahmin edilebilir ya da beklenilir muamele ve ifade özgürlükleri açılarından) ne kadar tutarlıdır? Günümüzde çevresel estetik konusunda akademik çevrelerde yaygın olan ve aynı zamanda yönetimlerin çeşitli birimleri tarafından kullanılan koruma kurallarında dört farklı estetik yaklaşımı gözlenmektedir. Bunlar: (1) estetiği öznel bir deneyim olarak gören 'öznel yaklaşım', (2) doğayı mutlak bir güzellik unsuru olarak gören nesnel yaklaşım, (2) doğadaki deneyimi öğretici, yükseltici ve geliştirici bir deneyim olarak gören nesnel yaklaşım, (3) estetik deneyimi çevreyle özdeşleşme ve çevreye topluluklarca atfedilen sembolik ve mecazi değerler açısından tanımlayan 'uzlaşmacı öznel yaklaşım'dır. Bu dört yaklaşımın tarih içindeki gelişimleri de farklılıklar göstermektedir. Estetik deneyimin kişisel birikimlerle ilişkili olduğunu ve kamu yararı kavramının böylesi göreli bir ortamda tanımlanamayacağını öne süren öznel yaklaşım, koruma yasaları için her hangi bir savunu sunamamaktadır. Nesnel yaklaşımlar ise estetik değeri, nesneye (ya da çevreye) ait bir doğal kaynak olarak görmekte ve sunduğu yasal çerçeve devinim içinde olan planlama ve tasarım etkinlikleriyle uzlaşamamaktadır. Ayrıca bu yaklaşıma dayanan koruma kuralları teknokratik bir biçimde tepeden inme uygulandığından ve topluca hissedilen duygulan dışladığından dolayı çoğunlukla anayasallıkları açısından sorunlu bulunmaktadır. Bu açıdan 'uzlaşmacı öznel yaklaşım'm, sembolik ve mecazi değerleri ve toplulukların kendini çeşitli çevrelerle özdeşleştirme süreçlerini en iyi dile getirdiği için, yasal çerçeve açısından en verimli ve yararlı yaklaşım olduğu sonucuna varılmaktadır.

Subject Keywords

Aesthetic Regulation, Aesthetic Value Judgement, Aesthetic Theories, Collective Value-Judgement, Objectivity- Subjectivity, Inter-Subjectivity

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1995/cilt15/sayi_1_2/17-36.pdf
https://hdl.handle.net/11511/51099

Collections

Department of Architecture, Article