Date

1979

Author

Germen, Aydın

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

142
views

146
downloads

Cite This

Kerpiç Afrika'da Batı Sudan bölgesinde ve İran yaylalarında egemen yapı türüdür, Irak, Indus ovası, Meksika ve Peru büyük bölgelerinin eski tarihinde büyük yapılarda kullanılmıştır. Eski dönemlerde Kuzey Çin ve Ukrayna'da bile yaygın yapı türü sayılabilir. Bugün birçok ülkede yapı tarzı olarak canlılığını korumaktadır. Hindistan'da çağdaş büyük konut topluluklarında kerpicin önemli yeri vardır. Gerek kerpicin en eski örnekleri gerek günümüzdeki yaygınlığı açısından Anadolu'nun bu ülkeler arasında bile seçkin bir yeri var. Buna karşılık, dilimizde kerpiç konusunu bugünkü yaygın sorunlar ve türler açısından tartabilmek için yeterli terim yok. Türkiye dış ülkelere açılma kararını kesin veren birkaç ülke arasında bulunmasına rağmen en kapalı toplumlardan biri olarak kalmıştır. Gelecekte dilimize kerpiç ile ilgili yeni terimlerin girmesi gerekecektir. "Kerpiç" teriminin kendisini dar veya geniş anlamda mı kullanmak gerekir kestiremiyorum. "Kerpiç" bazı kimselerce toprak malzeme için, belki bir çoğunluk tarafından ise pişmemiş tuğla anlamında kullanılmaktadır. Ayrıca kerpiç çok killi ve diğer ülkelerde "yaş" denilen yöntemle şekillendirilen toprağı anımsatmaktadır. Böylece daha kumlu ve "kuru" yöntemle şekillenen topraklar için geçerli olduğu belli değildir. Bununla beraber ülkemizde bu anlamda da kullanıldı. Bu özette "kerpiç" terimi geçecek, fakat daha geniş çerçeve gereken yerlerde "toprak" terimi kullanılacaktır. Toprak yapılar bugün de dünyada çok yaygın. Kır ve köylerdeki yapı türlerinin değiştirilmesi gereği olmadığı artık birçok kimse tarafından anlaşılmakta. Bu durumda topraktan yapıların üstünde çalışmak ve elde bulunanları korumak gerekiyor. Toprak yapıların ucuzluğu ve dayanıklılığı açıkça belirlenmiş değil, fakat ileri sürülüyor. Belirleme yapıldığında toprak yapıların yalnız başka çıkar yol olmadığı durumlarda değil, daha yaygın koşullarda yararlı olduğu ortaya çıkabilecektir. Sanayileşmiş ülkelerin bir kesiminde 1930'larla 1950'ler arasında toprak yapılara ilgi gösterildi. Bu dönem içinde çabalar malzemeyi killi kerpiçten uzaklaştırmak, ve kumlu toprakların kalıplar içinde sıkıştırılması yöntemini (pise" veya rammed earth) geliştirmek üstünde yoğunlaştı. Son on yıl içinde toprak yapılara duyulan ilgi ise dünyada çeşitli yörelerin yapılarını ve yapı geleneklerini korumak amacına bağlıdır. Bunun sonucu ilgi tekrar killi kerpice yönelmiştir. Kerpiç yapı sorunları su ile kil ilişkileri üstünde odaklanmaktadır. Kerpiç yapıların statik ve dinamik'i üzerinde incelemeler gelişmemiştir. Dünya üstünde deprem zararlarının yarıdan fazlası kerpiç yapılara bağlandığından, önümüzdeki yıllarda bu incelemelerin gelişmesi beklenebilir. Kerpiç Batı Sudan'da çember duvarlı ve çalı Örtülü ufak yapılardan başlayarak büyük bir çeşitliliğe ve zenginliğe ulaşmıştır. Yapılar bugün de çoğunlukla tek katlıdır. Belki Müslümanlıkla beraber dört köşeli yapılar bölgeye girmiş ve AYDIN GERMEN beraberinde toprak kaplı düz damları da getirmiştir. Düz damların daha büyük ağırlığı birçok Afrika ülkesinde dayanak duvarları ve payandalar gerektirmiştir. Ateş tuğlasının Batı Sudan'a I4nc. yüzyılda girdiğini kabul edersek, bu yapı malzemesi altı yüz yıldır kerpicin önemini azaltmamıştır. Kerpiç, İran'la beraber Batı Sudan'da, kullanılan yöntemin tersine "yontu" saydığımız yapı düzenlerine ulaşmıştır. Yemen bölgesi ve Fas' ta kerpiç ile çok yüksek yapılar meydana getirilebilmektedir. Eski dönemlerde Peru'da çok yüksek duvarlar, Irak ve iran'da dolgu büyük yığınlar (ziggurat) yapılmıştır. Eski dönemlerle ilgili bilgilerin ağırlığı yazıda İran, Irak ve Anadolu'ya verilmiş, günümüzdeki Anadolu'nun çeşitli yöreleri içinde Ulupınar köyleri, Balaban, Harran, Lice, Muradiye, orta yayla ve Mudurnu'ya kısa göndermeler yapılmıştır. Kerpiç yapılarda çeşitli dayanıksızlıkların giderilmesi bundan sonraki çalışma gündemidir. Dayanıksızlığa yol açan süreç ve unsurlar arasında kükürt tuzu ve diğer tuzlar eriyikleri, suyun temellerden yukarı tırmanması, temellerin yeterli olmaması, kerpiç "tuğla" döşeme yanlışları, toprağın az sıkıştırılmış ve gevşek olması, rüzgâr, kar yığılması ve nemin duvar içi yoğunlaşması vardır. Yapıların dayanıksız bölüm ve yerleri temel ve üstü, dış yüzeyler, köşeler, aralıklar ve eğimli yerlerde bulunan duvarlardır. Koruma için kullanılan yapay polymer'lerden şimdiye kadar kesin sonuç alınamamıştır. Duvarlardaki kurumuş ve gevşek kerpiç yaş yöntemle yapıldığında esnek ve yuğurulmuş bir görüntü vermektedir. Geçmişte ortaya çıkan kasaba dokuları bugünkü kentlerin tersine "koordinat"sız, "parselasyon"sug, esnek tasarımlı, havaya açık, tekrarsız, yer kaybı azdır. Bu kasabalar toprak "rant", kümelenmelerine ve beceriksiz "Öngörü" planlarına bağımlı olmadan ortaya çıkmıştır.

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1979/cilt05/sayi_1/37-68.pdf
https://hdl.handle.net/11511/51242

Collections

Department of Architecture, Article