Date

2017-6-15

Author

Çetin, Sıdıka
Kahya, Ahmet

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

837
views

1633
downloads

Cite This

Köy Enstitüleri; temelde Erken Cumhuriyet Dönemi’nin teknik ve ekonomik yetersizliklerle dolu koşulları içinde, köylerde eğitim ve öğretim işlerini görecek ve sağlık, tarım gibi konularda köylüye öncülük edecek, kendisi de köylü olan öğretmenler yetiştirme amacıyla kurulmuş özgün eğitim kurumlarıdır. Toplam nüfusun % 83,4’ünün kırsal bölgelerde yaşadığı ve bunların büyük bir çoğunluğunun da eğitimden yoksun olduğu ülkemiz koşullarında Köy Enstitüleri, dönemin eğitim faaliyetleri içinde ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Üretimin ve iş gücünün yerel niteliklerinde değişiklikler öngören ve eğitim programı ile Sovyet ve Alman örneklerinden esinlenilerek oluşturulan Köy Enstitüleri, modern bir pedagojik eğitim anlayışına sahiptir. Bu okullar yürürlükte kaldıkları süreç boyunca, sanat ve işin birlikte yürütüldüğü, atölye sistemine dayalı bir eğitim vermişlerdir. Ancak Köy Enstitüleri, sadece müfredat ve işleyiş yönü ile diğer okullardan farklılaşmamışlardır. Bilindiği üzere modern devletin temel ideolojik bileşenlerinden biri olan eğitim, devlete kendi siyasi ideolojisinin ilkelerini aktarabileceği bir zemin hazırlamış ve bu meşru zeminde, devletin toplumsal alandaki sürekliliğini sağlamada araçsal bir işlev üstlenmiştir. Eğitim kurumları toplumsal, siyasal ve kültürel bir takım değerlerin ve bunların pratikteki uygulamalarının kişilere aktarıldığı yerler konumundadır. Bu bağlamda yönetimin Erken Cumhuriyet Dönemi’nde eğitimi, etkin bir uluslaştırma aracı olarak kullandığı görülmektedir. Araştırmanın konu edindiği Köy Enstitüleri de, Cumhuriyet ideolojisinin bir kazanım ve aktarım mekanizması olmaları yönüyle ön plana çıkmaktadır. Yazıda Köy Enstitüleri, köy koşullarına uygun öğretmen yetiştirecek bir eğitim hamlesi olmanın çok ötesinde, devletin kendi istediği değerlerle donanmış, yeni bir köylü aydın tipini ortaya çıkarmayı olanaklı kılacak bir toplum ve siyaset projesi olarak değerlendirilmektedir. Bu yönüyle Köy Enstitüleri, öğrencilere Kemalist ideolojinin ilkelerinin öğretildiği ve bir yaşam biçimi olarak benimsetildiği bir kurumsal yapıyı temsil etmektedir. Bu çalışma ile Türkiye’nin modern temelde yeniden inşası sürecinde, özelde seçilmiş iki Köy Enstitüsü (Aksu ve Gönen) üzerinden, Köy Enstitülerine eleştirel bir çözümleme yapılması amaçlanmaktadır. Burada Köy Enstitüleri tıpkı Halkevleri gibi döneme ilişkin önemli bir mimari ve sosyal arketip, sosyal mühendisliğin mimari aracısı ve modernleşme projesinin mekânsal bileşenlerinden birisi olarak görülmektedir. Tıpkı kalkınmanın ve modernitenin en ücra yurt köşelerine ulaştırılmasını sağlamak üzere geliştirilen demir ağlar projesi gibi, Köy Enstitüleri de Anadolu’nun 23 noktasında kurulmuş, her biri ulusal coğrafyaya dengeli bir biçimde yayılmış ve kurulduğu çevrede en az üç kente hizmet etmesi amaçlanmış kurumlardır. Diğer taraftan Enstitü bünyesindeki yapıların malzeme ve yapım süreçlerinde yerel unsurların ön plana çıkarılması ve bu hususun yarışma şartnamesinde de açıkça vurgulanması, modernin kırsalda nasıl evrildiğini görmemize olanak sunması bakımından önemlidir. Kırsalda çok geniş etki alanına sahip Enstitüler mekâna ve mimarlığa dair de pek çok deneyimi içinde barındırmaktadır. Enstitüler bu açıdan, modern, geleneksel, yerel arasındaki dönüşümleri anlamlandırmada rehber olarak kullanılabilecek özgün bir deneyim alanıdır. Yerleşkeler bünyesinde inşa edilen yapılar hem mimari nitelikleri, hem de yapım teknikleri açısından modernin gelenekselle iç içe yorumlandığı ilginç yaklaşımlar içerir. Sanat ve işin birlikte yürütüldüğü atölye sistemine dayalı bu kurumlar kırsalda, bizzat devlet eliyle yürütülen modernite projesinin sonuç ürünleridir. Yerleşke düzeyinde gözlemlenen tasarım ilkeleri, bütünü oluşturan yapıların mimari çeşitliliği, yerel özelliklerin kullanımı, en başta vurgulanan modern ve geleneksel birlikteliğinin göstergesidir. Bunun yanı sıra enstitüler, modern toplumsal ilişkilerin örgütlendiği mekânlardır da. Bu anlamda incelenen iki örnek yerleşkenin, bağlı bulundukları köylerle pek çok açıdan sıkı ilişkiler kurduğu ve çevre halkının yerleşke içinde gerçekleştirilen modern yaşam pratiklerine tanıklık etmeleri sonucu, düşünce ve değer yargılarının değişiminde önemli roller üstlendikleri gözlenmiştir.

Subject Keywords

Köy Enstitüleri, Aksu ve Gönen Köy Enstitüsü, İdeoloji, Kırda modernleşme, Eğitim

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/articles/metujfa2017103.pdf
https://hdl.handle.net/11511/50651

Collections

Center for Science, Technology, Engineering and Mathematic Education (BİLTEMM), Article