Date

2011

Author

Şimşek, Gökçe

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

56
views

8
downloads

Cite This

Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Anadolu Eyaleti’nin dört merkezinden olan Aydın Güzelhisarı’nın 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarındaki durumuna ilişkin günümüze ulaşan yazılı ve görsel kaynak oldukça sınırlıdır. Bu makale, Aydın kentinin fiziksel yapısı ve kentteki gündelik yaşama ilişkin en önemli kaynaklardan olan, Aydın’da doğmuş ve lise yıllarına kadar Aydın’da büyümüş Prof. Dr. Zeki Mesud Alsan’ın “Mustafa’nın Romanı: Memleket Çocuğu” başlıklı hatıraları aracılığıyla kentin 1890 ve 1905 arasındaki mekansal özeliklerini ve kentteki gündelik yaşamı tanımlamayı amaçlar. Hatıralarının ilk cildi “Mustafa’nın Romanı: Memleket Çocuğu”nda Aydın kentinin 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarındaki kent dokusu, sokakları, mahalleleri, yapıları, mimari özellikleri ve kdntsn gündelik yaşamına ilişkin ayrıntılı tanımlamalara ve kapsamlı gözlemlere yer vermektedir.Zeki Mesud Alsan, yaşamının ilk on altı yılını Aydın’da geçirmiş ve 1905 yılında İzmir İdadisi’ne gitmiştir. Daha sonra, İstanbul’da Mekteb-i Mülkiye’de öğrenim görür ve öğrenimini tamamladıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı’nın bursuyla Paris’teki Siyasal Bilgiler Okulu’na (Ecole Libre des Sciences Politiques) gider. 1915’de Paris’ten dönünce önce Maliye Bakanlığı’nda çalışır; sonra, 1927 ve 1943 yılları arasında Edirne ve Diyarbakır mebusu olarak parlamentoda görev alır. 1943’de Mekteb-i Mülkiye’de Devletler Umumi Hukuku profesörü olan Prof. Alsan, 1946-48 arasında dekanlık yapar ve 1956’da emekli olur. Bu süreçte, Maarif Vekâleti Mecmuası 1925-26), Hayat (1926-27), Türk Yurdu (1928) gibi dergilerde yazıları yayınlanır ve çeşitli kitaplar yazar. Kitaplardan bazıları şunlardır: Devletler Hukuku Dersleri, 1947; Devletler Hukukunda Yeni Gelişmeler, 1948; Yeni Devletler Hukuku Dersleri, 1950 (Alaettin, 1936; Birinci, 2002). Alsan’ın “Mustafa’nın Romanı: Memleket Çocuğu” başlıklı kitabında aktardığı Aydın kenti ve kentteki gündelik yaşamla ilgili gözlemleri ve tanımları, Aydın Güzelhisarı’nın yüzyıl sonu ve yüzyıl başındaki yapısını anlamak açısından çok önemlidir. Alsan’ın gözlemleri ve anlatımları kentin yapısal özelliklerini, farklı kültürlerin yaşadığı mahalleleri, çeşitli yapı türleri ve kullanımlarını, gündelik yaşam gibi farklı konuları kapsar. Özellikle, kentte yeni kurulan Zeyniye Mektebi, Aydın İdadisi gibi eğitim kurumları, bu kurumlara giderken yol güzergahı üzerinde görülen yapılar, sokaklar, mahalleler ve farklı kimliklerdeki mahalle sakinlerinin gündelik yaşamına ilişkin bilgi verir. Bir yandan kentteki Rum Mahallesi’ni, Yahudi Mahallesi’ni ve bu mahallelerdeki yaşamları anlatırken, diğer yandan da İstasyon, İstasyon ve Yahudi Mahallesi arasındaki meydan, Hükümet Avlusu ve Rum Mahallesi’ndeki gazinolar ve kiliseler gibi kentsel çevre, yapılar ve kullanımlarına ilişkin gözlemlerini aktarır. Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş döneminde, İzmir-Aydın demiryolu hattıyla iç bölgeleri İzmir limanına bağlayan kentin mekânsal özellikleri, gündelik yaşamı, eğitim hayatı ve çok-kimlikli yapısıyla ilgili eşsiz ve değerli bilgiler aktarmaktadır. Çalışma bu bilgiler ışığında üç ana bölümden oluşur. Birinci bölümde, Aydın kenti yerleşim tarihi özellikleri 19. yüzyıl sonlarına odaklanılarak aktarılır. İkinci bölümde, Alsan’ın anlatımları temel alınarak, Aydın Güzelhisarı kentsel çevresi, bazı yapılar ve mimari özellikleri, sosyal ve gündelik yaşamı tanımlanır ve yorumlanır. Öncelikle yaşadığı Kozdibi Mahallesi’nden, okuduğu Aydın İdadisi’ne kadar izlediği güzergâh ve bu güzergâh üzerindeki sokaklar, yapılar ve gündelik yaşam anlatılır. Bu güzergâh, Aydın’da Yangın Haritaları olarak bilinen ve makalenin yazarı tarafından birleştirilip, özgün paftalardaki eksikler nedeniyle kısmi olarak yeniden çizilen kadastral haritalar aracılığıyla hazırlanan kısmi kent planı üzerinde gösterilir. Mustafa’nın belirttiği yapılar ve günümüze ulaşan bazı anıtsal yapılar kent dokusu içinde incelenir ve konumu yazar tarafından üretilen planda belirtilir. Kentin fiziksel durumu ve günlük yaşamı Mustafa’nın aktardığı bilgilere dayanılarak tanımlanır ve bu, 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başındaki durumunun resmedildiği kartpostallar ve fotoğraflarla desteklenir. Son bölümde, Aydın Güzelhisar’ının yüzyıl sonu yüzyıl başındaki morfolojik yapısı, kentsel çevre ve yapılar, Alsan’ın anlatımları, yazar tarafından çizilen kısmi kent planı ve döneme ait görsel kaynaklar kullanılarak tanımlanır; bunun, Aydın’daki kent mekânına ve günlük yaşama nasıl yansıdığı yorumlanır. Sonuç olarak, Zeki Mesud Alsan’ın notlarının ve gözlemlerinin, yazar tarafından çizilen kısmi Aydın kent planıyla, eski kartpostallar ve fotoğraflarla örtüşmesiyle Kurtuluş Savaşı’yla kentsel dokusunu ve yapılarını neredeyse tümüyle kaybeden Aydın Güzelhisar’ının 20. yüzyıl başlarındaki kentsel özelliklerinin ve kentteki gündelik yaşamın tanımlanabildiği söylenebilir. Zeki Mesud Alsan’ın hatıra çalışması, 20. yüzyıl başlarındaki Aydın kentinin, sosyal ve günlük yaşamı üzerine, özellikle kentin çok kimlikli yapısının anlaşılması açısından önemli ve eşsiz bir kaynak olduğunu kanıtlamaktadır.

Subject Keywords

Zeki Mesud Alsan, Aydın, Urban environment and daily life at the turn of the 20th century

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/2011/cilt28/sayi_2/81-103.pdf
https://hdl.handle.net/11511/50785

Collections

Department of Architecture, Article