Date

2019-9-25

Author

Gürses Söğüt, Sibel

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

338
views

212
downloads

Cite This

İstanbul şehir tarihinde, Bizans Dönemi’nden beri farklı nedenlerle çıkan yangınlar, mücadele edilmesi gereken bir sorun olarak belirmiştir. Bu nedenle yakın dönemde modernleşme kapsamında oluşturulan yönetsel yeniliklerle birlikte önem kazanan imar hareketleri, ziyadesiyle yangın yerlerini içerir. Ahşap yoğunluklu konut dokusunun, şehri yangın karşısında zayıflatmış olduğu gerekçesiyle, 17. yüzyılda, bu konuda yasaklama getiren fermana rağmen, yasağa uyulmayarak, ahşap bina inşaatına devam edilmiş, ancak 19. yüzyılın ilk çeyreğinde, şehir yapısına ilişkin söylem değişikliği başlamıştır. Bu dönemden sonra, imar işlerinde sadece binaların yapısı değil, sokaklar, meydanlar, rıhtımlara değinilerek, geniş çerçevede şehir yapısı ele alınır. Tanzimat’ın ilanından sonra hazırlanan 1848 tarihli Ebniye Nizamnamesi ve 1882 tarihli Ebniye Kanunu ile birlikte, şehir dokusunda tasavvur edilen yapısal değişiklikleri uygulamaya koymak mümkün olabilmiştir. Tanzimat erkinin uygulamaya dönük girişimleri, ilk olarak yabancı şehircilik uzmanı Luigi Storari tarafından hazırlanan harita ve planlarla gerçeklik kazanmıştı. İlerideki imar uygulamaları ise, 1908 devrimiyle birlikte haritalamada yeni teknikler ve bir önceki dönemden farklı planlama anlayışıyla gerçekleştirilmişti. Bu dönemde 1910’da Lyon Belediyesi baş mimarı André Auric’le bir sözleşme imzalanmıştı. Auric’in görevlendirildiği dönemde, Aksaray, Çırçır, İshakpaşa ve Beyazıt yangın yerlerinin planlarını hazırlamıştı. Ancak Auric, yol planlaması, rıhtımlar, su kanalları, köprüler, su işleri, gaz, elektrik ve iletişim sistemleri gibi alt yapı hizmetlerinin de sorumluluğunu üstlenmişti. Ne var ki her iki dönemin imar hareketlerini yönlendirenler, sadece konunun uzmanı şehirciler değil, aynı zamanda Cumhuriyet Dönemi’ne uzanan bir siyasi anlayışın yöneticileriydi. Bu yazıda, İshakpaşa yangını üzerinden Büyük Ayasofya çevresi ve Sultanahmet Meydanı düzenlemesini ele alırken, dönemin planlama yaklaşımına, İshakpaşa yangınının etkisi ve idarecilerin katkısını ortaya koymaya niyet edilmiştir. Çalışmada, dönemin müelliflerince imzalanan haritalar ve Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Bu haritalarda, yangın yeri planlamasının altında, yerin yanmadan önceki dokusu da gösterilmiştir. Ek olarak, Osmanlı arşiv belgeleri, dönemin yöneticilerinin konuya yaklaşım biçimini, yangın yeri ve yakın çevresindeki girişimleri ve bunlara karşıt görüşleri sunar. Bu durum, çalışmada farklı zaman kesitleri arasında karşılaştırmalı yorum yapmaya fırsat tanımıştır. Bu nedenle, yazının giriş bölümünde 19. yüzyıl ortalarından 20. yüzyıl başına kadar, yangın yerlerinde uygulanan planlama anlayışı ve değişimi, belirli zaman aralıklarına bölünerek ele alınmıştır. Bu aralıkların başlangıcını bir devrim ya da devrim niteliğinde bir olay belirlemiştir. Giriş bölümünde, dönemin genel çerçevesini aktarmakta faydalı olacağı düşüncesiyle, 1912 İshakpaşa yangınını içeren, 1908-1920 tarihleri arasında, İstanbul sur içinin 1/3 ünü tahrip eden yangınlar ve bu dönemin planlama yaklaşımına ışık tutan tartışmalar ve imar uygulamalarının gecikme nedenlerine değinilmiştir. Yazının birinci bölümünde, İshakpaşa yangını dönemin Tanin Gazetesi’nin haberiyle aktarılmıştır. İkinci bölümde, yangın yerinde yapılan çalışmalar, üç alt başlıkta değerlendirilmiştir. Yangın yerinin ilk planı dönemin Şehremaneti baş mühendisi André Auric tarafından hazırlanmıştır. Yazının bu bölümünde, planlamanın çözümlemesi yer alır. 1912 İshakpaşa yangını, şehrin fiziksel yapısını değiştirmekle kalmamış önceki dönemlere ait eski eserlerin ortaya çıkarılmasına ve koruma altına alınmasına aracı olmuştur. Bu dönemde yasalara eklenen yeni maddelerle birlikte eski dönemlere ait gayr-ı menkuller, korunması gerekli tarihi değerler olarak görülmeye başlanmıştır. Bu nedenle 1912 İshakpaşa yangınıyla ortaya çıkarılan Büyük Saray yapılarının temellerinin, tasarımı yönlendirdiği görülür. Bu bölüm, arkeolojik kazılar alt başlığıyla, yazının ikinci bölümde yer alır. Ek olarak, yazıda dönemin belediye başkanı Cemil (Topuzlu) Paşa şahsında önem kazanan belediye hizmetleri, yangın yeri ve çevresinde tasavvur ettiği, uygulanmış/uygulanamamış projeleri de ikinci bölümde yer alır. Özetle bu yazıda, İshakpaşa yangını örneği üzerinden, 20. yüzyıl başlarında savaş ve işgal yıllarında, 1908 devrim düşüncesinin etkisiyle, İstanbul sur içindeki imar çabası tasvir edilmeye çalışılmıştır.

Subject Keywords

Architecture, İstanbul-İshakpaşa, Yangın, Devrim, İmar

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/articles/metujfa2019103.pdf
https://hdl.handle.net/11511/50616

Collections

Department of Architecture, Article