Date

2005

Author

Akcan, Esra

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

291
views

3099
downloads

Cite This

Bu makalede yeni kurulan Kemalist devletin bürokratları için Seyfi Arkan tarafından tasarlanmış üç konut üzerinden saydamlık ve mahremiyet, propaganda ve gösteri kavramlarının modern mimarlık pratiği ile ilişkileri incelenmektedir. Modernleşme ve Batılılaşmanın amblemleri olarak tasarlanan bu konutlar, işlevlerinin ötesinde yeni ulus-devletin gösteri araçları haline gelmiş, hem yurtiçinde yeni bir yaşam tarzı için talep uyandırmak, yeni zevk standartları oluşturmak, hem de yurtdışında Türk bürokratların ‘Doğulu huylarından’ sıyrıldıklarını kanıtlanmak için kullanılmışlardır. Makalede ilk önce Arkan’ın Almanya’da Hans Poelzig’in öğrencisi olarak aldığı eğitimin bu üç konutun mimarisini nasıl doğrudan etkilediği tartışılmakta; bu konutların ilk tasarımlarının bizzat Almanya’da yapıldığı, ancak Türkiye’deki milliyetçi bağlamın bu mimari anlatımlara yepyeni anlamlar verdiği gösterilmektedir. Almanya’da endüstri devrimi, ekonomi, verimlilik, işlevsellik, sosyalizm gibi idealleri temsil eden biçimsel bir anlatım, Türkiye’de yeni milliyetçi elitin kendini tanımlama ve gösterme ortamı olarak kullanılmıştır. Daha sonra sırasıyla Hariciye Köşkü, Makbule Atadan Evi ve Florya Köşkü’nün yakın bir mimari okuması yapılarak, her konutta saydamlık ve mahremiyet arasındaki karmaşık ilişki incelenmektedir. Örneğin, Hariciye Köşkü ve Makbule Atadan Villası’nda dış cephelerdeki yoğun cam kullanımı ve tekrarlanan kış bahçeleri, mimarlıkta saydamlık temasına verilen önemi göstermektedir; ancak her iki villanın da şehirdeki konumu ve şehirlilerle aralarına koydukları mesafe düşünüldüğünde bu fiziksel şeffaflığın sosyal olarak desteklendiğini iddia etmek zordur. Dış cepheye ek olarak, cam yüzeylerin evlerin içindeki kullanımı da şeffaflık ve gizlilik, göstermek ve saklamak, görmek ve görünmek arasındaki çizgide gidip gelmektedir. Bu konutların planları gösteri mekanları ve mahrem mekanlar olarak, işlevleri segileme değeri ve kullanma değeri olarak ikiye ayrılmıştır sanki. Özellikle Makbule Atadan Evi’nin şeffaf dış cephesi, medya tarafından Osmanlı kadınını karanlık odalardan ve pencere kafeslerinden özgürleştiren bir yaklaşım olarak yorumlanmış ve takdir görmüştür. Ancak, aynı cam yüzeylerin evin içindeki kullanımına dikkat edildiğinde, cinsiyetler arası geleneksel hiyerarşileri, erkek-egemen mekan kullanımlarını desteklemekten öteye gitmediği görülebilir. Konutun cephesinde camın kullanım biçimi Türk kadınının Islamın koşulu türbandan kurtarılmasını simgelerken, konutun içinde saydam ve yarısaydam yüzeylerin kullanım biçimi mecazi olarak aynı kadının örtünmesini, geri planda kalmasını desteklemektedir. Üçüncü olarak, Atatürk’ün halkla kaynaşacağı, beraber spor yapıp, tatilin keyfini çıkaracağı yer olarak tasarlanan Florya Konutu ise, makina estetiği, modern beden, gemi, ya da Osmanlı deniz hamamlarına gönderme yapan, diğer bir deyişle çok çeşitli okumaları davet eden zenginliği ile dikkat çekmektedir. Sonuç olarak sırasıyla yeni Kemalist devletin dış ilişkilere verdiği öneme, kadına biçtiği yeni rollere, ve Atatürk ile halk arasında kurulmaya çalışılan ilişkiye ışık tutan bu üç konut, sadece Avrupa mimarlığını Türkiye’ye taşımakla, ya da kendi ulusal politik ortamını temsil etmekle açıklanamaz: Kemalist devletin batılılaşmacı ve ulusalcı ideallerinin belli bir karışımını tanımlayan mimari anlatımı bizzat kendi inşa eder.

Subject Keywords

Transparency, Privacy, Nationalist spectacle, Domesticity, Gender roles, Veiling/unveiling, Translation, Cross- cultural relations, Ideology and architecture

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/2005/cilt22/sayi_2/25-49.pdf
https://hdl.handle.net/11511/93175

Collections

Department of Architecture, Article