Date

2018-03-15

Author

Özer, Füsun
Togan, İnci Zehra
Bıçakçı, Erhan
Özbal Gerrıtsen, Rana Deniz
Somel, Mehmet
Birand Özsoy, Ayşegül Ceren
Pişkin, Evangelia
Yümni Gündem, Can

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

233
views

0
downloads

Cite This

İnsanlık tarihinde en önemli teknolojik gelişmelerden biri bitki ve hayvan evcilleştirilmesidir. İlk defa evcilleştirilen hayvanlardan biri de koyundur. Arkeolojik kanıtlar bu evcilleştirmenin yaklaşık 11.000 yıl önce (yö) büyük ölçüde Güneydoğu Anadolu’ yu kapsayan ve Zagros dağlarının kuzeyine doğru uzanan bir alanda başladığını göstermektedir. Ancak, koyun evcilleştirilmesinin dinamikleri, evcil koyunların evcilleştirme merkezinden yayılması süreci de henüz tam anlaşılamamıştır. Evcil koyunların yayılması arkeozoologlar tarafından özellikle osteometrik yöntemlerle çalışılmıştır. Bu çalışmalara, paleogenetik yaklaşımların büyük katkısı olacaktır. Sunulan çalışma, Orta Anadolu’dan (Tepecik Çiftlik Höyüğü), Batı Anadolu’dan (Ulucak ve Yeşilova Höyükleri), Marmara’nın Güneydoğusu‘ndan (Barcın Höyük), ağırlıklı olarak Neolitik döneme ait koyunlardan elde edilmiş aDNA ları (n= 109) (aDNA sı en az iki kez izole edilenler (n= 91)) ile mtDNA belirteci kullanılmasıyla yapılmış analizleri ve bu bireylerin 34 ü için elde edilmiş tüm genom ön dizileme analizlerini kapsamaktadır. Önce, mtDNA dizilerinden günümüzde gözlenen mtDNA haplogrupları (HPG A-E) saptanmıştır. HPG lar; HPG, haplotip ve nükleotid çeşitlilikleri; uyumsuzluk testleri ve seçilen popülasyon çiftlerinde simülasyonlarla süreklilik analizleri MÖ 7500 den, günümüze doğru, MÖ 5500 e kadar 500 er yıllık zaman aralıklarında çalışılmıştır. Karşılaştırmalı yorumlar sonrasında elde edilen sonuçlar aşağıda listelenmiştir. 1) Tepecik Çiftlik’te koyunlar evcilleşme öncesi ve evcil bireylerin ilk görülmesi esnasında ağırlıklı olarak HPG B ye sahiptiler. 2) MÖ 7000 lerden itibaren MÖ 6500’e kadar, HPG çeşitliliğinin Tepecik Çiftlik ve Ulucak’ta (HPG A ve HPG E görülerek) arttığı, bunun da MÖ 6800’de Göller Bölgesi’ne varan bir hayvan göçü (Arbuckle vd., 2014) önermesini desteklediği görülmüştür. 3) Barcın koyunlarının bu çeşitlilik artışını göstermemiş olabileceği ve buraya olan hayvan göçünün Göller Bölgesi’ne varan göçten bağımsız olabileceği sunulan çalışma ile önerilmektedir. 4) HPG, haplotip ve nükleotid çeşitliliklerinin MÖ 6500’lerden sonra düşme eğilimi göstererek yeni /etkin göçlerin olmadığı, belki yerel yaban gen kaynağının katılarak göç ile gelen HPG’ların eridiği ve evcilleştirmenin etkisinin de çeşitlilik kaybına yol açmakta olabileceği gösterilmiştir. 5) Ancak, Tepecik Çiftlik’te, HPG B haplotipinde gözlenen haplotip ve nükleotid artış eğilimi HPG B taşıyan lokal yabanların da örnekler arasında gittikçe daha fazla yer almasından olabilir. 6) Batı Anadolu’da komşu olan iki kazı yerinin; Yeşilova ve Ulucak, tam süreklilik göstermedikleri için, farklı kökenleri olabileceği söylenebilir. 7) HBG A/Bdiye adlandırılan Ulucak’tan gözlenen HPG’un Ege’ye olan göçün kökenini daha iyi anlamamız için önemli rol oynayabileceği anlaşılmiştır. 8) HPG D bugünkü modernlerde olduğu gibi seyrek görülmektedir 9) Günümüzde Anadolu’da gözlenen HPG C çalışma örneklerinde gözlenmemiştir. HPG C çalışılan süreden daha sonra gelmiş bir göçü işaret ediyor olabilir. Diğer taraftan laboratuarımızda ilk defa uygulanan, koyunlar için de literatürde tek örneği bile bulunmayan yeni nesil dizileme işlemlerinden ön dizileme sonuçları elde edilmiş ve ön analizler yapılmıştır. Bu işlemler için sonuçlar aşağıda verilmiştir. 1) Ön dizileme analizleri 6 örneğin (Tepecik 001, 017, 062, 083 ve Ulucak 023, 031) otantik aDNA içerdiğini ve ileri dizileme için uygun olduğunu göstermiştir. Bu örneklere daha önce önerdiğimiz, ve elimizde hazır olan 20000 TNP ile yakalama işlemi uygulanacak ve bunlarla ileri dizileme yapılacaktır. 2) Tepecik Çiftlik TP 062 örneğinden (MÖ 6700), 1262 TNP yakalanabilmiştir. Temel bileşenler analizinde bu örnek modern koyunların dallanma noktasında ancak Kuzey Avrupa koyunlarına yakın durarak evcilleşmenin başındaki bir gen havuzundan özellikle evcillerin Kuzey Avrupa koyunlarının kaynağından olduğu yönünde ön bilgi vermektedir.

Subject Keywords

Evcilleştirme süreci, Koyun, Türkiye, Antik DNA (aDNA), mtDNA, “yeni nesil dizileme yöntemi”, TNP çağırma, “Sanger” dizileme yöntemi, Süreklilik Simülasyonları, Tepecik Çiftlik, Barcın Höyük, Ulucak Höyük, Yeşilova Höyük, Paleogenetik, Paleogenomik

URI

https://hdl.handle.net/11511/95851

Collections

Department of Biology, Project and Design