Date

1989

Author

Parsons, Peter W.

Metadata

Show full item record

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Item Usage Stats

180
views

283
downloads

Cite This

Efes kentinin tarihi boyunca geçirdiği dönüşümlere baktığımızda tiyatro dışındaki diğer kurumsal-sembolik yapıların zaman içinde değiştiğini, terkedildiğini, unutulduğunu ya da yakılıp yıkıldığını görüyoruz. Kent yaşamının sürdüğü tüm dönemlerde önemini hiç yitirmeyen bu görkemli tiyatro, mimari yapıların, nasıl yüzyıllara meydan okuyup sürekliliğini koruyabildiği sorusunu tartışmak açısından son derece öğretici. Bu tarihsel süreklilik/geçerlilik sorusu karşısında Vitruvius'un üçlemesinden kaynaklanan açıklamaların (yani işlevsel, teknik ve estetik açıklamaların) yetersiz kaldığını pek güzel örnekleyen Efes Tiyatrosu, sadece işlevsel, sağlam ya da güzel olduğu için değil kent içindeki fiziksel konumu ve kültürel/törensel rolü nedeniyle ait olduğu tarihsel dönemi aşan ve adeta evrenselleşen bir niteliğe kavuşmaktadır. Tarihsel belgeler bize tiyatronun koruyucu tanrıça Artemis'in kültüründen kaynaklanan bir kutsal-törensel rol oynadığını gösterirken, tiyatronun konumlanışı ile kentin ızgara (grid) planının, Artemis'in astrolojik işaretlerine denk düşecek biçimde yönlendiğine de dikkatimiz çekiliyor. Bir başka deyişle, tiyatronun, günümüze kadar ayakta kalmayı başaramamış olan Artemis tapınağına dolaylı bir 'analog' oluşturduğunu söyleyebiliriz ki kültürel anlamın bu dolaylı/örtük aktarılmasının tarihsel sürekliliği sağlamakta en önemli paya sahip olduğu savı bu yazının ana temasını oluşturmaktadır. Öte yandan, kent dokusunun tam ortasında yer alan tiyatronun bir kamu dış mekanı niteliğine kolayca katılması da hiç kuşkusuz söz konusu sürekliliği olanaklı kılmış ve pekiştirmiştir. Modern Mimarlığın ideolojik tabanının enine boyuna sorgulandığı günümüzde Efes tiyatrosundan öğrenebileceğimiz çok önemli dersler var. Herşeyden önce, sadece çok belirli işlevlere cevap vermek üzere tasarlanmış yapıların (gymnasia ve thermae gibi), toplum bu kurumlara artık ihtiyaç duymayınca tüm geçerliliklerini yitirip unutulduğunu gözlemleyerek, dar bir işlevsellik anlayışının yetersizliğinden bir kez daha söz edebiliriz. Öte yandan, anlamını en bariz ikonografik biçimde yansıtan ve belli kültürel değerlerin sembolü olarak inşa edilen yapıların da (Celsus Kütüphanesi, Artemis Tapmağı, Efes Katedrali gibi), toplumsal/politik/ideoîojik dönüşümler karşısında (çok tanrılıktan hıristiyanlığa geçişte olduğu gibi) terkedilmeye ya da yakılıp yıkılmaya mahkum olduğunu düşünebiliriz. Tiyatro ise, bunlardan çok farklı bir biçimde, sanki insan varoluşunun kolayca tanımlanamayacak bir gerçekliğini hayata geçirmektedir ki böyle bir evrenselliğe günümüzün çoğulcu/göreceli (pluralist/relativist) dünyasında pek kolay rastlayamıyoruz. Bundan, yazının bir nostalji ya da model arayışı ile tarihe baktığı sonucu çıkarılmamalıdır. Sözü edilen arayış, mimarlığın, toplumsal mit ya da 'gerçekleri', dolaylı ve örtük biçimde tematize ederek, yaşamla bütünleşecek biçimde konumlandırılması düşüncesidir ki bu başarıldığında (Efes Tiyatrosunda olduğu gibi) karşımızdaki yapı, kendi önemini yüzümüze bağırmaya gerek duymayacaktır.

Subject Keywords

Ancient Theatres, Historical Continuity

URI

http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1989/cilt09/sayi_2/109-116.pdf
https://hdl.handle.net/11511/51106

Collections

Department of Architecture, Article