Reflections Upon The Great Theatre At Ephesus

Download
1989
Parsons, Peter W.
Efes kentinin tarihi boyunca geçirdiği dönüşümlere baktığımızda tiyatro dışındaki diğer kurumsal-sembolik yapıların zaman içinde değiştiğini, terkedildiğini, unutulduğunu ya da yakılıp yıkıldığını görüyoruz. Kent yaşamının sürdüğü tüm dönemlerde önemini hiç yitirmeyen bu görkemli tiyatro, mimari yapıların, nasıl yüzyıllara meydan okuyup sürekliliğini koruyabildiği sorusunu tartışmak açısından son derece öğretici. Bu tarihsel süreklilik/geçerlilik sorusu karşısında Vitruvius'un üçlemesinden kaynaklanan açıklamaların (yani işlevsel, teknik ve estetik açıklamaların) yetersiz kaldığını pek güzel örnekleyen Efes Tiyatrosu, sadece işlevsel, sağlam ya da güzel olduğu için değil kent içindeki fiziksel konumu ve kültürel/törensel rolü nedeniyle ait olduğu tarihsel dönemi aşan ve adeta evrenselleşen bir niteliğe kavuşmaktadır. Tarihsel belgeler bize tiyatronun koruyucu tanrıça Artemis'in kültüründen kaynaklanan bir kutsal-törensel rol oynadığını gösterirken, tiyatronun konumlanışı ile kentin ızgara (grid) planının, Artemis'in astrolojik işaretlerine denk düşecek biçimde yönlendiğine de dikkatimiz çekiliyor. Bir başka deyişle, tiyatronun, günümüze kadar ayakta kalmayı başaramamış olan Artemis tapınağına dolaylı bir 'analog' oluşturduğunu söyleyebiliriz ki kültürel anlamın bu dolaylı/örtük aktarılmasının tarihsel sürekliliği sağlamakta en önemli paya sahip olduğu savı bu yazının ana temasını oluşturmaktadır. Öte yandan, kent dokusunun tam ortasında yer alan tiyatronun bir kamu dış mekanı niteliğine kolayca katılması da hiç kuşkusuz söz konusu sürekliliği olanaklı kılmış ve pekiştirmiştir. Modern Mimarlığın ideolojik tabanının enine boyuna sorgulandığı günümüzde Efes tiyatrosundan öğrenebileceğimiz çok önemli dersler var. Herşeyden önce, sadece çok belirli işlevlere cevap vermek üzere tasarlanmış yapıların (gymnasia ve thermae gibi), toplum bu kurumlara artık ihtiyaç duymayınca tüm geçerliliklerini yitirip unutulduğunu gözlemleyerek, dar bir işlevsellik anlayışının yetersizliğinden bir kez daha söz edebiliriz. Öte yandan, anlamını en bariz ikonografik biçimde yansıtan ve belli kültürel değerlerin sembolü olarak inşa edilen yapıların da (Celsus Kütüphanesi, Artemis Tapmağı, Efes Katedrali gibi), toplumsal/politik/ideoîojik dönüşümler karşısında (çok tanrılıktan hıristiyanlığa geçişte olduğu gibi) terkedilmeye ya da yakılıp yıkılmaya mahkum olduğunu düşünebiliriz. Tiyatro ise, bunlardan çok farklı bir biçimde, sanki insan varoluşunun kolayca tanımlanamayacak bir gerçekliğini hayata geçirmektedir ki böyle bir evrenselliğe günümüzün çoğulcu/göreceli (pluralist/relativist) dünyasında pek kolay rastlayamıyoruz. Bundan, yazının bir nostalji ya da model arayışı ile tarihe baktığı sonucu çıkarılmamalıdır. Sözü edilen arayış, mimarlığın, toplumsal mit ya da 'gerçekleri', dolaylı ve örtük biçimde tematize ederek, yaşamla bütünleşecek biçimde konumlandırılması düşüncesidir ki bu başarıldığında (Efes Tiyatrosunda olduğu gibi) karşımızdaki yapı, kendi önemini yüzümüze bağırmaya gerek duymayacaktır.

Suggestions

Tarihi Türk hamamlarının akustik nitelikleri: özgün hali ve bugünkü durumu
Tavukçuoğlu, Ayşe; Çalışkan, Mehmet (null; 2011-05-26)
Comprehensive studies are needed to discover the original acoustical features of historical Turkish baths and to keep their functioning together with their inherent characteristics for long periods of time. The main concern of the study wasthe discovery of original acoustical features the Kadı Hamamı(Diyarbakır) and Şengül Hamamı (Ankara), two 15thcentury historical baths belonging to the Ottoman period, and acoustical failures occurred in time due to the recent improper repairs. The historical ...
A Study on Visibility Analysis of Urban Landmarks: The Case of Hagia Sophia (Ayasofya) In Trabzon
Kalın, Arzu; Yılmaz, Demet (Middle East Technical University, Faculty of Architecture, 2012-6-1)
Nüfus artışını kaldırabilecek fiziksel mekânları, fiziksel altyapıları aynı hızla ve düzenle büyütemeyen kentler için doğa ile bütünleşmenin kaybolduğu ve toplumsal yaşam biçimlendirme birlikteliğinin koptuğu plansız, kimliksiz, estetikten uzak, yaşanabilirliği zayıf mekânlara dönüşmek, kaçınılmazdır. Bu değişim kendini en çarpıcı biçimde insankent ilişkisinde göstermektedir. İnsanlar kolay anlaşılır, kimlikli, okunabilir kentler yerine çarpık yapılaşmanın olduğu kalitesiz çevrelerde yaşamlarını sürdürmek z...
A preliminary prioritization framework of seismic safety for historical structures in Türkiye
Temiz, Caner; Askan Gündoğan, Ayşegül; Erberik, Murat Altuğ; Department of Civil Engineering (2022-12-01)
Historical structures have great importance since they form the basis of cultural identity of countries. Among these structures, those located in seismically active regions have been exposed to many earthquakes since they were built. Due to these seismic effects, historical structures are under constant risk of severe damage and collapse. Historical structures are mainly constructed as masonry structures prior to the development of more advanced and scientific construction methods and seismic resistance p...
Osmanlı Evleri Üzerine Yeniden Düşünmek: 18. Yüzyıldan Dahiliyeli-Hariciyeli Beş İstanbul Evi Örneği
Özkaya, Hatice Gökçen (Middle East Technical University, Faculty of Architecture, 2018-6-19)
Mimarlık alanında Osmanlı yazılı belgelerini kullanan araştırmacıların sayısındaki artışla birlikte, Osmanlı evleri eleştirel bir yaklaşımla yeniden değerlendirilmeye başlandı. Bu değerlendirmelerde belgeler, daha önce sıklıkla yapılan tipolojik çalışmaların aksine, konutların genelleme yapılamayacak kadar çeşitlendiğini ortaya koyuyor. Bu durumdan hareketle, bu makale, 1742-1765 yılları arasında Ahkâm defterlerindeki istibdal hükümlerinde karşılaşılan beş ev örneğine odaklanarak, bu alandaki çalışmalara bi...
The development of Hegel’s immanent approach: ancient scepticism and the method of Phenomenology of Spirit
Aksoy, Barış Engin; Çırakman, Elif; Department of Philosophy (2021-9)
This thesis tries to read ancient scepticism as a precedent of Hegel’s method in the Phenomenology of Spirit, and Hegel as the fulfillment of scepticism, as both the most radical form and overcoming or sublation of it. The intersection between Hegel’s Phenomenology and ancient scepticism is specifically located in the so-called Agrippan modes presented by Sextus Empiricus; what the thoroughly immanent procedure at work in these modes and Hegel’s procedure, in the Phenomenology, of measuring the shapes of co...
Citation Formats
P. W. Parsons, “Reflections Upon The Great Theatre At Ephesus,” ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, vol. 9, no. 2, pp. 109–116, 1989, Accessed: 00, 2020. [Online]. Available: http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/1989/cilt09/sayi_2/109-116.pdf.